2025-09-02
Vào mùa hè năm 2025, một tin tức đã làm rung chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu: Xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc tăng vọt lên 5.994 tấn vào tháng 7, tăng 21% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt mức cao kỷ lục kể từ khi áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu vào đầu năm. Đằng sau con số này là sự cạnh tranh công nghệ giữa Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản và châu Âu, sự tiến bộ nhanh chóng của cuộc cách mạng năng lượng mới và sự chuyển đổi chiến lược của Trung Quốc từ "nhà xuất khẩu tài nguyên" sang "nhà xuất khẩu công nghệ."
Nhật Bản là nước mua đất hiếm Trung Quốc hàng đầu không thể tranh cãi. Trong nửa đầu năm 2025, Nhật Bản chiếm 58,3% lượng nhập khẩu kim loại và hợp kim đất hiếm của Trung Quốc, có nghĩa là sáu trên mười tấn đất hiếm được vận chuyển đến Nhật Bản. Những vật liệu này được sử dụng để sản xuất động cơ cho xe năng lượng mới, khớp nối cho robot công nghiệp và cảm biến cao cấp, hỗ trợ sự mở rộng toàn cầu của các gã khổng lồ như Toyota và Fanuc.
Mỹ cũng là một nhân tố quan trọng. Mặc dù California có mỏ đất hiếm, nhưng 80% lượng tinh quặng đất hiếm của Mỹ được vận chuyển đến Trung Quốc để chế biến thành nam châm—tương tự như việc gửi lúa mì đến Trung Quốc để xay thành bột và sau đó vận chuyển trở lại để làm bánh mì. Vào tháng 6 năm 2025, xuất khẩu nam châm đất hiếm của Trung Quốc sang Mỹ đã tăng vọt 660% lên 353 tấn. Nguyên nhân trực tiếp là do việc giải phóng các đơn đặt hàng tồn đọng sau khi đạt được thỏa thuận thương mại Trung-Mỹ. Quan trọng hơn, "thời gian ân hạn" đối với thuế quan của Mỹ đối với Trung Quốc dự kiến sẽ hết hạn vào tháng 8, khiến các công ty hạ nguồn phải tích trữ sớm để tránh rủi ro. Các quốc gia như Hàn Quốc và Việt Nam cũng đẩy nhanh nhập khẩu, tạo ra một cơn sốt mua sắm trong khu vực.
Hà Lan và khu vực Đài Loan của Trung Quốc hoạt động giống như "trung gian". Hà Lan bán lại 26,4% hợp chất đất hiếm nhập khẩu cho các nhà sản xuất ô tô châu Âu, trong khi khu vực Đài Loan chế biến 16,6% đất hiếm thành các linh kiện điện tử chính xác, cuối cùng được đưa vào các gã khổng lồ công nghệ như Apple và Tesla. Chuỗi "Trung Quốc-Trung gian-Người dùng cuối" này biến đất hiếm trở thành "mạch máu vô hình" của chuỗi cung ứng toàn cầu.
Vào tháng 4 năm 2025, Trung Quốc đã áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với bảy loại đất hiếm trung và nặng, bao gồm samarium và terbium, khiến xuất khẩu nam châm sang Mỹ giảm 82% trong tháng 4-5. Tuy nhiên, chỉ hai tháng sau, xuất khẩu đã phục hồi mạnh mẽ. Sự thay đổi này được thúc đẩy bởi ba yếu tố:
Đầu tiên, nới lỏng chính sách có mục tiêu. Bộ Thương mại Trung Quốc đã đẩy nhanh quá trình phê duyệt vào tháng 6, ưu tiên cấp phép cho các nhà sản xuất ô tô châu Âu và các nhà máy chế biến của Việt Nam trong khi vẫn duy trì các hạn chế nghiêm ngặt đối với các công ty công nghiệp quân sự của Mỹ. Ví dụ, nhà sản xuất ô tô Đức Volkswagen đã nối lại sản xuất sau khi đảm bảo nguồn cung vật liệu từ tính đất hiếm, trong khi việc sản xuất máy bay chiến đấu F-35 của Mỹ phải đối mặt với rủi ro đình trệ do thiếu nam châm samarium-cobalt. "Chiến lược phân biệt" này làm giảm bớt áp lực quốc tế trong khi thắt chặt kiểm soát đối với các nguồn cung cấp quân sự quan trọng của Mỹ.
Thứ hai, nhu cầu cứng nhắc từ cuộc cách mạng năng lượng mới toàn cầu. Năm 2025, doanh số bán xe năng lượng mới toàn cầu vượt quá 30 triệu chiếc, mỗi chiếc cần 2-5 kg nam châm đất hiếm. Công suất lắp đặt điện gió tăng 40% so với cùng kỳ năm ngoái, với mỗi tuabin nam châm vĩnh cửu tiêu thụ một tấn oxit đất hiếm. Tám mươi phần trăm lượng đất hiếm nhẹ (praseodymium, neodymium) xuất khẩu của Trung Quốc chảy trực tiếp vào các lĩnh vực này. Như một công nhân từ Mỏ Bayan Obo ở Nội Mông đã nói, "Chúng tôi không đào đất; chúng tôi đang đào chìa khóa của tương lai."
Thứ ba, tích trữ địa chính trị. Với thời gian ân hạn thuế quan của Mỹ sắp kết thúc, các công ty đã vội vàng đặt hàng sớm để tránh các loại thuế bổ sung từ 10%-25%. Các công ty như LG Chem của Hàn Quốc và Sumitomo Electric của Nhật Bản thậm chí còn thuê máy bay để vận chuyển đất hiếm, lo sợ rằng họ sẽ lỡ "chuyến xe buýt cuối cùng". Việc mua hàng hoảng loạn này càng thúc đẩy khối lượng xuất khẩu ngắn hạn tăng lên.
Mặc dù khối lượng xuất khẩu tăng vọt, giá đất hiếm lại giảm. Từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2025, giá trị xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc giảm 23,3% so với cùng kỳ năm ngoái, tạo ra một nghịch lý về "khối lượng tăng nhưng giá giảm". Điều này phản ánh ý định chiến lược của Trung Quốc:
Trong ngắn hạn, Trung Quốc đang đảm bảo sự ổn định của chuỗi cung ứng toàn cầu bằng cách nới lỏng xuất khẩu đất hiếm cho mục đích dân sự. Các nhà sản xuất ô tô châu Âu và các nhà máy chế biến của Việt Nam có thể duy trì sản xuất và tránh sa thải, gián tiếp làm giảm các chỉ trích thương mại đối với Trung Quốc. Trong khi đó, Trung Quốc tiếp tục kiểm soát chặt chẽ đất hiếm sử dụng trong quân sự (ví dụ: nam châm samarium-cobalt), đảm bảo các nguồn tài nguyên chiến lược không bị sử dụng chống lại lợi ích của mình.
Trong dài hạn, Trung Quốc đang chuyển đổi từ "bán quặng thô" sang "bán công nghệ". Các công ty như Northern Rare Earth không còn hài lòng với việc xuất khẩu nguyên liệu thô; thay vào đó, họ đang trực tiếp xuất khẩu các sản phẩm giá trị gia tăng như bột nam châm neodymium sang châu Âu và chất xúc tác đất hiếm sang Nhật Bản. Năm 2024, lợi nhuận của Northern Rare Earth từ xuất khẩu giá trị gia tăng cao đã tăng 40%, chứng minh rằng "xuất khẩu công nghệ" có lợi nhuận hơn "xuất khẩu tài nguyên". Như một báo cáo của chính phủ từ Baotou đã nêu, "Chúng tôi sẽ làm cho đất hiếm mang công nghệ Trung Quốc đến với thế giới."
Mặc dù khối lượng xuất khẩu kỷ lục, sự kiểm soát của Trung Quốc đối với đất hiếm đang được tăng cường. Chín mươi phần trăm quá trình tinh chế đất hiếm toàn cầu dựa vào công nghệ Trung Quốc. Tình trạng bất ổn dân sự ở Myanmar làm giảm nguồn cung đất hiếm trung và nặng xuống 70%, và công ty MP Materials của Mỹ đã ngừng xuất khẩu tinh quặng đất hiếm sang Trung Quốc, khiến các công ty trong nước phụ thuộc nhiều hơn vào tài nguyên địa phương. Quan trọng hơn, Trung Quốc đang thiết lập một thị trường tương lai đất hiếm, sẵn sàng kiểm soát quyền định giá giống như cách họ làm với dầu mỏ.
Sự tăng vọt xuất khẩu đất hiếm năm 2025 về cơ bản là "tiến công bằng cách rút lui" chiến lược của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản sử dụng đất hiếm của Trung Quốc để chế tạo động cơ và tên lửa của Mỹ dựa vào nam châm do Trung Quốc chế biến, kết quả của cuộc chiến thầm lặng này đã rõ ràng.
Gửi yêu cầu của bạn trực tiếp đến chúng tôi
