Quan điểm: Hoa Kỳ có thể giảm bớt sự nắm bắt của Trung Quốc đối với các loại đất hiếm.

Nếu Trung Quốc có được quyền truy cập vào chip tiên tiến, công nghệ AI và hệ thống tài chính dựa trên đồng đô la, nước này sẽ có động lực để giữ cho việc cung cấp đất hiếm được thông suốt.

Việc Trung Quốc vũ khí hóa đất hiếm đã trở thành một điểm nóng trong các cuộc đàm phán thương mại Mỹ-Trung. Những vật liệu quan trọng này—đặc biệt là nam châm hiệu suất cao—là những thành phần thiết yếu trong xe điện, tuabin gió, robot công nghiệp và các hệ thống quốc phòng tiên tiến.

Để đáp lại các biện pháp kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt của Trung Quốc đối với đất hiếm, Mỹ đã lặng lẽ giảm thuế quan, nới lỏng các hạn chế đối với xuất khẩu chip AI và thậm chí nới lỏng các hạn chế về thị thực đối với sinh viên Trung Quốc.

Đồng thời, Mỹ đang nỗ lực tìm kiếm các nguồn cung thay thế. Vào tháng 7 năm nay, Bộ Quốc phòng Mỹ đã công bố một kế hoạch đầu tư hàng tỷ đô la mang tính bước ngoặt để thúc đẩy MP Materials, công ty đứng sau dự án đất hiếm hàng đầu của Mỹ. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu, bất chấp các khoản trợ cấp đáng kể và nhiều năm nỗ lực, Mỹ vẫn không thể thoát khỏi sự phụ thuộc vào đất hiếm của Trung Quốc?

Nhật Bản đưa ra một câu chuyện cảnh báo. Để đối phó, chính phủ Nhật Bản đã thực hiện một loạt các biện pháp chiến lược: đầu tư vào nhà sản xuất đất hiếm của Úc Lynas Rare Earths; tăng cường tái chế trong nước và R&D trong các công nghệ thay thế; thiết lập quan hệ đối tác thương mại của riêng mình với các nhà sản xuất nam châm Trung Quốc; và xây dựng dự trữ chiến lược để chống lại các cú sốc về nguồn cung trong tương lai. Tuy nhiên, 15 năm sau, hơn 70% lượng đất hiếm nhập khẩu của Nhật Bản vẫn đến từ Trung Quốc.

Sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực đất hiếm không được xây dựng trong một đêm và sẽ không dễ bị xói mòn. Lợi thế của Trung Quốc không nằm ở việc tích trữ nguyên liệu thô, mà ở năng lực công nghiệp để tinh chế, chế biến và sản xuất quy mô lớn. Ngày nay, Trung Quốc kiểm soát 85% đến 90% công suất luyện kim đất hiếm toàn cầu và sản xuất khoảng 90% nam châm đất hiếm hiệu suất cao của thế giới. Đây là quốc gia duy nhất có chuỗi cung ứng đất hiếm được tích hợp theo chiều dọc hoàn toàn—từ khai thác đến tách hóa học đến sản xuất nam châm.

Sự vượt trội về sản xuất của Trung Quốc không chỉ mang lại cho nước này sự dẫn đầu về công nghiệp mà còn là một hào công nghệ. Từ năm 1950 đến năm 2018, Trung Quốc đã nộp hơn 25.000 bằng sáng chế liên quan đến đất hiếm—nhiều hơn gấp đôi số lượng bằng sáng chế do Hoa Kỳ nộp. Hàng thập kỷ kinh nghiệm tích lũy trong lĩnh vực hóa học và luyện kim phức tạp của quá trình xử lý đất hiếm đã tạo ra một cơ sở kiến thức mà các công ty phương Tây không thể dễ dàng sao chép. Hơn nữa, vào tháng 12 năm 2023, chính phủ Trung Quốc đã chuyển sang củng cố vị thế dẫn đầu của mình bằng cách áp đặt lệnh cấm xuất khẩu toàn diện đối với các công nghệ cơ bản trong khai thác, tách và sản xuất nam châm đất hiếm.

Các quy định về môi trường lỏng lẻo của Trung Quốc cũng mang lại cho các công ty Trung Quốc một lợi thế đáng kể so với các đối thủ phương Tây. Năm 2002, Mỏ đất hiếm Mountain Pass của California đã buộc phải dừng hoạt động tinh chế do sự cố tràn chất thải độc hại. Ngược lại, môi trường pháp lý dễ dãi hơn của Trung Quốc đã cho phép mở rộng nhanh chóng sản xuất đất hiếm với ít sự chậm trễ hơn và chi phí thấp hơn nhiều.

Điều quan trọng là, các điểm nghẽn trong nguồn cung đất hiếm không phải là tĩnh; chúng phát triển theo công nghệ. Trung Quốc hiểu điều này và đang kiên nhẫn chờ đợi khi sự phụ thuộc của phương Tây vào nam châm đất hiếm tăng theo cấp số nhân trong bối cảnh quá trình chuyển đổi năng lượng xanh toàn cầu, vốn đang thúc đẩy nhu cầu lớn đối với xe điện và tuabin gió.

Ngay cả khi phương Tây thành công trong việc xây dựng một chuỗi cung ứng song song cho nhu cầu đất hiếm hiện nay, các nút thắt cổ chai trong tương lai có thể xuất hiện ở những nơi khác. Ví dụ, điện toán lượng tử ngày càng phụ thuộc vào các đồng vị hiếm như ytterbium-171, cũng như các nguyên tố như erbium và yttrium. Những ứng dụng mới nổi này có thể trở thành điểm áp lực tiếp theo, buộc Mỹ và các đồng minh của mình phải tham gia một cuộc đua khác để bắt kịp.

Do đó, Mỹ phải đối mặt với một sự thật khó chịu: sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực đất hiếm có khả năng sẽ tiếp tục trong tương lai gần. Các chiến lược phòng thủ như đa dạng hóa chuỗi cung ứng có thể giải quyết một số điểm yếu, nhưng khả năng phục hồi thực sự đòi hỏi một chiến lược tấn công nhằm tăng cường đòn bẩy của Mỹ.

Mỹ vẫn nắm giữ nhiều quân bài giá trị. Miễn là Trung Quốc kiểm soát các công nghệ hoặc cơ sở hạ tầng mà nước này không thể thiếu—cho dù đó là chip tiên tiến, các mô hình AI tiên tiến hay quyền truy cập vào hệ thống tài chính dựa trên đồng đô la—Trung Quốc sẽ có động lực mạnh mẽ để giữ cho việc cung cấp đất hiếm được thông suốt.

Tuy nhiên, trong nhiều năm, Mỹ đã đi theo hướng ngược lại: dần dần tách khỏi Trung Quốc và hạn chế dòng chảy của các công nghệ chủ chốt.

Kể từ chính quyền Trump đầu tiên, chiến lược của Mỹ đã liên quan đến việc đưa các công ty công nghệ hàng đầu của Trung Quốc vào danh sách đen và thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đối với chip tiên tiến. Mặc dù các biện pháp này ban đầu cản trở các công ty như Huawei và ZTE (HK:763) và làm chậm sự phát triển AI của đất nước, nhưng chúng đã chứng minh là khó thực thi. Bị bao vây bởi các lỗ hổng, chúng đã tạo ra cơ hội cho trọng tài pháp lý. Như Bộ trưởng Thương mại Mỹ sắp mãn nhiệm Gina Raimondo thừa nhận vào tháng 12 năm 2024, “Cố gắng ngăn chặn Trung Quốc là vô ích.”

Đồng thời, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ đã thúc đẩy những nỗ lực của Trung Quốc nhằm phát triển các giải pháp thay thế trong nước, thực sự đẩy nhanh sự trỗi dậy của các nhà vô địch quốc gia như Huawei. Thay vì tăng cường ảnh hưởng của Mỹ đối với Trung Quốc, những chính sách này đã dần xói mòn nó.

Những thay đổi chính sách gần đây cho thấy sự nhận thức này đang bắt đầu có hiệu lực. Quyết định của chính quyền Trump về việc nới lỏng các hạn chế đối với việc bán chip H20 của Nvidia cho Trung Quốc đánh dấu một động thái rời xa các lệnh cấm toàn diện hướng tới sự tham gia có mục tiêu hơn. Trái với trực giác, sự tham gia như vậy có thể là một cách thông minh hơn để giảm thiểu rủi ro. Trung Quốc càng phụ thuộc vào công nghệ của Mỹ, chuỗi cung ứng của họ càng trở nên vướng mắc và Trung Quốc càng khó vũ khí hóa các tài sản chiến lược của mình—bao gồm cả đất hiếm.

Angela Huyue Zhang, Giáo sư Luật tại Đại học Nam California, là tác giả của High Wire: How China Regulates Big Tech and Governs Its Economy (Nhà xuất bản Đại học Oxford, 2024) và Chinese Antitrust Exceptionalism: How the Rise of China Challenges Global Regulation (Nhà xuất bản Đại học Oxford, 2021).

Bình luận này — “Đất hiếm là con át chủ bài của Trung Quốc” — được xuất bản với sự cho phép của Project Syndicate.